کاخ چهلستون قزوین؛ نمادی ارزشمند از معماری صفوی
کاخ چهلستون قزوین عمارتی متعلق به دوره‌ی صفوی است که در طی دوره‌های مختلف بازسازی شده و از تخریب جان سالم به در برده است. این کاخ یکی از دیدنی های قزوین در مرکز این شهر است که با نقاشی‌ها و تزیینات مختلف خود شهرت یافته است. در ادامه، درباره‌ی تاریخچه، تزیینات، ویژگی‌های معماری و مواردی از این قبیل توضیحاتی ارائه خواهیم کرد.
تاریخچه ساخت کاخ چهلستون قزوین
زمان ساخت کاخ چهلستون قزوین به دوره‌ی صفوی و سال ۱۵۴۵ میلادی برمی‌گردد. دومین پادشاه دودمان صفوی که تهماسب صفوی نام داشت در زمان حکومت خود با دولت عثمانی وارد جنگ شد. آن‌ها مرزهای غربی کشور را تهدید می‌کردند. بنابراین، جنگ بین دو دولت تا مدت‌ها ادامه یافت. سپس، با بستن پیمانی بین آن‌ها صلحی برقرار شد.
در آن دوران، تهماسب صفوی تبریز را به پایتختی برگزیده بود. با توجه به اینکه این شهر به دولت عثمانی نزدیک بود، او مجبور شد پایتخت خود را به قزوین تغییر دهد. سپس، زمین‌های یکی از بزرگان و معتمدان شهر قزوین ( میرزا شرف جهان) را خرید که به نام زنگی‌آباد شناخته می‌شدند.
او دستور داد ابتدا در زمین‌های خریداری‌شده باغی به شکل مربع ایجاد کنند. سپس، درخواست کرد تا عمارتی در مرکز باغ بسازند که تالار و ایوانی داشته باشد. همچنین، در مقابل عمارت و در مرکز باغ حوضی بنا کنند.
شاه تهماسب طرح انتخابی خود را از نقشه‌ی معماری عثمانی تقلید کرده بود. این نقشه عمارتی را نشان می‌داد که دارای پنجره‌های چوبی ظریف و زیبا بود و طرح باغ حالت شطرنجی داشت.
در آن دوران، عمارت ساخته‌شده در مرکز باغ به نام «عمارت کلاه فرنگی» شهرت یافت. سپس، در دوره‌ی قاجاریان شخصی به نام محمدباقر سعدالسلطنه (فرماندار وقت قزوین) آن را بازسازی کرد و نام کاخ چهلستون را برای آن برگزید. او طی بازسازی قسمت‌های مختلفی را به عمارت و به خصوص طبقه‌ی دوم آن افزود که باعث شد شکل ظاهری و داخلی آن تا حدودی تغییر کند.
در دوره‌ی رضاشاه پهلوی از عمارت مزبور به عنوان فرمانداری استفاده کردند. این موضوع باعث شد که بیشتر نقاشی‌های دیواری عمارت تخریب شوند.
بعد از مدتی، در سال ۱۳۳۷ خورشیدی این عمارت به عنوان گنجینه‌ای برای نگهداری از اشیای تاریخی و باستانی استفاده شد. عمارت مزبور پیشتر در سال ۱۳۳۴ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده بود.
این بنا بعد از انقلاب سال ۱۳۵۷ خورشیدی برای دومین بار بازسازی شد. در طی این بازسازی اطراف ایوان‌ها را کلاف‌کشی کردند. سپس، در سال‌های بین ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۱ خورشیدی ستون‌های چوبی موجود در عمارت را با تیرآهن جایگزین کردند. همچنین، با کانال‌کشی در پایه‌ی ستون‌ها از ورود رطوبت به داخل عمارت جلوگیری به عمل آوردند.
بعدها در سال ۱۳۷۱ خورشیدی مرمتی روی سقف شیروانی عمارت انجام دادند تا از نفوذ باران و برف به داخل آن جلوگیری کنند. در نهایت، این کاخ به موزه‌ی خوشنویسی قزوین تغییر کاربری داد و سیستم‌های سرمایشی، گرمایشی و ایمنی بدان افزوده شد. در این موزه هنر دست اساتید بزرگ خوشنویسی به شیوه‌ی خوشنویسی مکتب قزوین با خطوطی همچون نسخ، ثلث، تعلیق و نستعلیق به نمایش درآمده‌اند. گذشته از آن، آثار و اشیای تاریخی کاخ نیز در معرض دید عموم قرار گرفته‌اند.
شایان ذکر است که در گذشته باغ اطراف کاخ نیز بسیار بزرگ بود. طول این باغ از خیابان واقع در شمال میدان آزادی کنونی قزوین تا حیاط نادری کشیده شده بود. عرض باغ نیز در محدوده‌ی اداره‌ی پست و تلگراف کنونی قزوین تا دیوار غربی شعبه‌ی بانک ملی قرار داشت. سپس، خیابان‌کشی‌ها باعث شد که بخشی از باغ را تخریب کنند. قسمت بزرگی از آن نیز با تاسیس میدان آزادی (سبزه‌میدان) به عنوان گردشگاه عمومی، از میان رفت.
ویژگی‌ها و سبک معماری
کاخ چهلستون قزوین که مساحتی در حدود ۵۰۰ متر مربع را شامل می‌شود، بنایی هشت‌گوش است که در دو طبقه ساخته شده است. این کاخ رواقی دارد که با ستون‌های آجری و قوس‌های نیم‌دایره‌ای خود پیرامون بنا را فراگرفته است. بر بالای این رواق و در طبقه‌ی دوم ایوانی با ستون‌های چوبی مشاهده می‌شود که جلوه‌ی زیبایی به کاخ می‌دهد.
طرح و نقشه‌ی کلی بنا طرحی صلیبی و برون‌گرا است. هنگام وارد شدن به طبقه‌ی اول کاخ، سقف مقرنس‌کاری آن با طرح‌های جدید و زیبا جلب توجه می‌کند. در مقابل، طبقه‌ی دوم سقفی با قوس خنچه‌پوش دارد.
یکی از ویژگی‌های جالب معماری بنای مزبور ارتباط آن با مجموعه‌ی دولت‌خانه‌ی صفوی است. این دو ساختمان به وسیله‌ی تونل‌های زیرزمینی به یکدیگر متصل بودند. تونل‌ها تا بیرون شهر حفر شده‌اند. بدین ترتیب، در زمان حمله‌ی دشمن برای خروج اضطراری از کاخ استفاده می‌شدند.
بسیاری از صاحب‌نظران طرح معماری کاخ چهلستون قزوین را مشابه کاخ هشت بهشت اصفهان می‌پندارند. تنها تفاوت این دو کاخ در آن است که کاخ هشت بهشت اصفهان در اطراف خود راهرو و غلام‌گردش ندارد.
شرح ویژگی ورودی‌ها و طبقات مختلف کاخ چهلستون قزوین
همانطور که شرح داده شد، کاخ چهلستون قزوین بنایی دوطبقه است که در داخل باغی زیبا قرار دارد. برای دسترسی به این کاخ ابتدا باید یکی از ورودی‌های آجری موجود در اضلاع مختلف باغ را پشت سر گذاشت. این ورودی‌ها با نقش گل و بته و تصاویر سنتی ایرانی تزیین شده‌اند و اطراف آن‌ها کاشی‌های سرامیکی کار شده است.
پس از آن، به باغی وارد می‌شوید که عمارتی در انتهای آن دیده می‌شود. این عمارت در دو طبقه ساخته شده است. در زیر به شرح ویژگی‌های هرکدام از این طبقات می‌پردازیم:
طبقه‌ی اول
این طبقه از عمارت که در دوره‌ی صفوی ساخته شده و بدون تغییر باقی مانده است، سالن وسیعی با چهار اتاق در اضلاع چهارگانه‌ی خود دارد. هرکدام از این اتاق‌ها طرح مخصوص خود را دارند.
در طبقه‌ی اول چهار ایوان نیز مشاهده می‌شود که در گذشته درب و پنجره نداشتند و باز بودند. در سال‌های اخیر پنجره‌ای برای آن‌ها تعبیه شد تا از ورود هوا به داخل عمارت جلوگیری شود.
علاوه بر آن، در گذشته این طبقه از عمارت چندین حوض در اضلاع مرکزی، شمالی و جنوبی در خود جای داده بود. این حوض‌ها باعث می‌شدند که فضای عمارت همواره خنک باشد. امروزه، تنها حوض مرکزی برجای مانده و باقی حوض‌ها تخریب شده‌اند.
طبقه‌ی دوم
در گذشته، در اضلاع شرقی و شمالی عمارت راه‌پله‌ای تعبیه شده بود که دسترسی به طبقه‌ی دوم از طریق آن‌ها امکان‌پذیر بود. سپس، راه‌پله‌ی ضلع شرقی مسدود شد و فقط از راه‌پله‌ی شمالی استفاده کردند. این راه‌پله در گذشته با آجر تزیین شده بود. سپس، روی آن را با سنگ مرمر پوشاندند.
در هر صورت با بالا رفتن از راه‌پله در ابتدا به یکی از اتاق‌های گوشواره در طبقه‌ی دوم دسترسی پیدا می‌کنید. سپس، با عبور از آن سالنی بزرگ و نورگیر را پیش رویتان مشاهده می‌کنید که به نام سالن مرتضی مشهور است. در چهار ضلع سالن مزبور چهار اتاق گوشواره‌ی دیگر وجود دارد که یکی از آن‌ها به سالن طبقه‌ی اول راه دارد.
مختصری درباره‌ی تزیینات کاخ
تزیینات این کاخ شامل نقاشی‌های دیواری است که با الهام از نگارگری مکتب قزوین طراحی شده‌اند و اثری فوق‌العاده و زیبا هستند. همانطور که مطلع هستید، نگارگری قزوین شهرت جهانی یافته و در مرکز توجه قرار گرفته است. این نگارگری‌ها را می‌توان در طبقه‌ی اول کاخ چهلستون قزوین مشاهده کرد.
هنگام ورود به طبقه‌ی اول کاخ، سه لایه دیوارنگاره به چشم می‌خورد که ادوار مختلف تاریخ را به نمایش می‌گذارند. برای مثال، لایه‌ی اول و دوم مربوط به دوره‌ی صفوی هستند. ظهور قاجار نیز در سومین لایه از نقاشی‌ها قابل رویت است که البته در گذر زمان آثاری از تخریب بر روی آن مشاهده می‌شود. این نقاشی‌ها تغییر و تحولات سیاسی هر دوره را به نمایش می‌گذارند و ظهور نادرشاه و مکتب افشاریان نیز در بین نقاشی‌ها وجود دارد.
با توجه به تخریب بخشی از نقاشی‌ها تعداد آن‌ها به طور دقیق مشخص نیست. عمده‌ی تخریب‌ها هنگام تغییر کاربری کاخ به فرمانداری در دوره‌ی پهلوی اتفاق افتاد و روی بسیاری از نقاشی‌ها را با گچ پوشاندند. در طبقه‌ی دوم نیز نقاشی‌ها و تزیینات مختلفی وجود داشتند که فقط چند اثر هنری از تخریب جان سالم به در برده‌اند. با این وجود دو تن از بزرگان یعنی عبدالملک شیرازی و قاضی احمد حقی عقیده دارند که نقاشی‌ها با آب طلا بر روی دیوار طراحی شده بودند.
در خور توجه است که شاعران مختلف جزئیاتی از نقاشی‌ها و به طور کلی عمارت‌های ساخته شده توسط پادشاهان مختلف را در اشعار خود شرح داده‌اند. امروزه، با بررسی این اشعار می‌توانیم اطلاعات زیادی درباره‌ی عمارت‌های ساخته‌شده در ادوار گذشته کسب کنیم. درباره‌ی کاخ چهلستون نیز شاعری به نام عبدی بیگ شیرازی در اشعار خود نام نقاشان دیوارهای داخلی و خارجی عمارت چهلستون را آورده است. ما در اینجا از ذکر نام آن‌ها صرف‌نظر می‌کنیم.
گفتنی است که تزیینات بنا تنها محدود به نقاشی‌های آن نیست. بلکه، درهای خاتم‌کاری، کاشی‌کاری‌های بی‌نظیر و طلاکاری‌ها نیز جزو تزیینات دیگری هستند که نمی‌توان از آن‌ها چشم‌پوشی کرد.
آدرس و نحوه‌ی دسترسی
کاخ چهلستون قزوین در مرکز این شهر و در میدان آزادی یا سبزه‌میدان و در داخل باغی به نام سعادت قرار دارد. برای دسترسی به کاخ ابتدا باید خود را به خیابان امام خمینی قزوین برسانید. سپس، از آنجا به طرف میدان آزادی حرکت کنید. در جنوب این میدان کاخ موردنظر را مشاهده خواهید کرد.
حتما از کاخ چهلستون قزوین دیدن کنید
بسیاری از گردشگران علاقه‌ی زیادی به بازدید از بناهای تاریخی دارند؛ چرا که به این طریق می‌توانند با سبک معماری دوره‌های گذشته بیشتر آشنا شوند. کاخ چهلستون قزوین یکی از این بناهاست که آن‌ها می‌توانند هنگام سفر به قزوین از آن دیدن کنند. «دستی بر ایران» با معرفی جاذبه‌های گردشگری شهرهای مختلف قصد دارد شما را در جهت تجربه‌ی سفری دلپذیر همراهی کند.
کاخ چهلستون قزوین کجاست؟
این کاخ در مرکز شهر قزوین و در ضلع جنوبی میدان آزادی (سبزه میدان) این شهر قرار دارد. موقعیت مکانی این کاخ را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره‌ی کاخ چهلستون قزوین
در اینجا پرسش و پاسخ‌هایی مطرح شده‌اند که به درک بهتر از متن کمک می‌کنند. چنانچه شما سوال دیگری دارید، آن را در قسمت دیدگاه‌های پایین همین پست با ما مطرح کنید.
قیمت بلیط کاخ چهل ستون قزوین چقدر است؟
این کاخ امروزه به عنوان موزه خوشنویسی قزوین استفاده می‌شود و قیمت بلیط آن برای گردشگران داخلی و خارجی متفاوت است.
آیا کاخ چهلستون قزوین معماری مشابه کاخ هشت بهشت دارد؟
بله. این دو کاخ از نظر معماری مشابه‌‌اند و طرحی صلیبی و برون‌گرا دارند. البته، آن‌ها از نظر معماری تفاوت جزئی نیز باهم دارند.
کاخ چهلستون قزوین صفوی در دوره‌ی کدام پادشاه صفوی ساخته شد؟
این بنا در دوره‌ی شاه تهماسب صفوی (دومین پادشاه صفویان) ساخته شد.
پلان کاخ چهلستون قزوین چگونه است؟
این کاخ بنایی هشت‌گوش است که در دو طبقه بنا شده است.
موزه چهل ستون قزوین چه روزهایی بسته است؟
این موزه جمعه‌ها و روزهای تعطیل بسته می‌شود.
قدمت کاخ چهلستون قزوین بیشتر است یا کاخ چهلستون اصفهان؟
کاخ چهلستون قزوین قدمت بیشتری دارد.
انواع وام بانکی برای خرید مسکن
نظرات
ارسال یک نظر